آسمان خاکستری؛ مازوت، قانون و زمستانی که میرسد
مازوت در سایه ناترازی؛ روایتی از جدال قانون، انرژی و هوای ما
هوای پاک در ایران، آرزویی در گرو تقابل سرمای بیرحم و سیاستهای انرژی
با آغاز زمستان در ایران، قصه تکراری آلودگی هوا دوباره از نو روایت میشود. هوای سرد، مصرف گاز را به اوج میرساند و پشت درهای بسته نیروگاهها، گزینهای که هر ساله به عنوان «راهحل اضطراری» روی میز میآید، همان سوخت سیاه و پرگوگردی است که نامش برای محیطزیست، آشنایی تلخ دارد: مازوت.
مازوت، نفتکورهای سنگین، ارزان و در عین حال خطرناک است که در فرآیند پالایش نفت خام، پس از جدا شدن فراوردههای سبک، باقی میماند. این سوخت اگرچه گرمای زیادی تولید میکند، اما با خود کشندهترین آلایندهها را به آسمان میفرستد؛ دیاکسید گوگرد، گازی تیز و سمّی که ریهها را میسوزاند و ذرات معلق ثانویه را در هوا شکل میدهد. همین ذرات میکروسکوپیتر از ۲.۵ میکرون، طبق آمار سال گذشته، جان بیش از ۳۵ هزار ایرانی را گرفتند.
آلودگی که به چشم مینشیند
شهروندان کلانشهرها این داستان را خوب میشناسند. دود سیاه نیروگاهها در افق، چشم را میسوزاند و هوا را به رنگ خاکستری درمیآورد. تهران، از ابتدای سال ۱۴۰۴ تا ۱۱ مهر، تنها شش روز هوای پاک داشته است. باقی روزها، یا گرد و غبار میهمان شهر بوده یا آلایندههای صنعتی. حالا با شروع فصل سرما، نگرانیها دوباره جان گرفته است؛ نگرانی از آن که سوخت گاز کم بیاید، و مازوت دوباره بر تخت سلطنت بنشیند.
قانون هوای پاک؛ وعدهای هفتساله که خاک میخورد
در ۲۵ تیر ۱۳۹۶، مجلس ایران «قانون هوای پاک» را تصویب کرد. قانونی جامع که وزارت نفت را موظف میکرد ظرف سه سال، کیفیت همه سوختها را به استاندارد ملی برساند؛ از بنزین گرفته تا نفتکوره. همچنین وزارت نیرو باید ۳۰ درصد ظرفیت جدید برق را هر ساله با انرژیهای تجدیدپذیر تامین میکرد. اما هفت سال گذشته و هنوز بسیاری از مواد این قانون اجرا نشده است. چرا؟ پاسخ ساده نیست: ناترازی انرژی، کمبود بودجه، و عدم هماهنگی بین دستگاههای مسئول.
چهرههای مسئول و امیدهای نیمهتمام
محمدجعفر قائمپناه، معاون اجرایی رئیسجمهور، در یکی از جلسات کارگروه ملی آلودگی هوا، به صراحت با مازوتسوزی مخالفت کرد. او یادآور شد که امسال ذخیره گازوییل سه برابر سال گذشته است؛ حدود ۳ میلیارد لیتر، تا نیاز به مازوت کمتر شود. شینا انصاری، رئیس سازمان حفاظت محیطزیست، نیز خبر داد که برنامههایی برای تولید مازوت کمگوگرد در دست اجراست، تا اگر ناچار به استفاده شدیم، آسیب آن کمتر باشد. تجربه شازند در زمستان گذشته نشان داد همین تغییر کوچک میتواند غلظت دیاکسید گوگرد را کاهش دهد.
انرژی تجدیدپذیر؛ راهی که باید رفت
کارشناسان، راه نجات از چرخه تکراری مازوتسوزی و آلودگی را در استانداردسازی سوخت و سرمایهگذاری گسترده بر انرژیهای پاک میدانند. باد، خورشید و آب، منابعی هستند که آلایندگی ندارند و میتوانند بخش بزرگی از برق کشور را تامین کنند. اما سهم آنها در سبد انرژی ایران هنوز ناچیز است، در حالی که قانون سهمگذاری سالانه را الزام کرده است.
پیامدهای بیتوجهی
بیاعتنایی به اجرای قانون هوای پاک، تنها به آلودگی و مرگهای خاموش ختم نمیشود. این روند میتواند در بلندمدت بر اقتصاد، سلامت عمومی، مهاجرت اقلیمی و حتی روابط بینالمللی ایران اثر بگذارد. شهرهایی با هوای سمی، جاذبه گردشگری ندارند، بیماریها هزینههای درمانی را بالا میبرند و بهرهوری نیروهای کار کاهش مییابد.
جمعبندی؛ آزمونی در سرمای پیشرو
زمستان ۱۴۰۴ آزمونی واقعی برای رویکرد دولت چهاردهم است. آیا وعدهها و ذخایر موجود میتواند نیروگاهها را از دام مازوت رها کند؟ یا دوباره آسمان شهرها به رنگ دود درخواهد آمد؟ پاسخ این سوال، در هماهنگی وزارتخانهها و جدیت در اجرای قوانین نهفته است؛ قوانینی که اگر روی کاغذ بماند، نفس شهروندان روی زمین کوتاهتر خواهد شد.
