شیفت شب، دشمن خاموش خواب و سلامت روان
افزایش خستگی، کاهش تمرکز و خطر بروز حوادث شغلی در میان کارکنان نوبتکار
به گزارش خبرنگار سلامت، بررسیهای علمی جدید نشان میدهد که فعالیت در محل کار طی شب و خوابیدن در طول روز، یکی از مهمترین عوامل بروز اختلالات خواب، کاهش کیفیت زندگی و افزایش خطر ابتلا به بیماریهای جسمی و روانی محسوب میشود.
کارشناسان حوزه سلامت حرفهای تأکید میکنند که ریتم شبانهروزی بدن یا همان circadian rhythm به گونهای طراحی شده که فرد در ساعات تاریکی تمایل به استراحت و در ساعات روشنایی تمایل به فعالیت دارد. بر هم خوردن این تعادل طبیعی میتواند چرخدندههای دقیق هورمونی و عصبی بدن را مختل کند.
پیامدهای جسمی و روانی
طبق گزارش متخصصان خواب، عوارض نوبتکاری شبانه ممکن است شامل بیخوابی، خواب سطحی و منقطع، افزایش فشار خون، چاقی، افت تمرکز، تحریکپذیری عصبی و حتی بروز سندرم متابولیک باشد. دکتر امیر صابرت محمدی، کارشناس ایمنی و بهداشت کار، در گفتوگو با خبرنگار ما اظهار کرد:
«بدن انسان با ساعات طبیعی روشنایی و تاریکی سازگار است. وقتی کار در شب و خواب در روز تکرار میشود، هورمون ملاتونین که تنظیمکننده اصلی خواب است بهطور طبیعی ترشح نمیشود و همین مسئله موجب خستگی مزمن، سردرد، و کاهش واکنشهای شناختی میگردد.»
تأثیر بر عملکرد و ایمنی کاری
خانم فهیمه بهمنش، کارشناس ارشد خدمات درمانی، نیز میگوید:
«یکی از پیامدهای مهم اختلال خواب در شیفتهای شب، افزایش احتمال وقوع حوادث شغلی است. مطالعات نشان میدهد حدود ۶۰ درصد از کارکنان شیفت شب حداقل یکبار دچار حادثه یا خطای کاری ناشی از خوابآلودگی شدهاند. در صنایع حیاتی مانند بیمارستانها، نیروگاهها و مراکز صنعتی، این مسئله میتواند پیامدهای جدی در پی داشته باشد.»
راهکارهای پیشگیرانه
پزشکان و متخصصان ایمنی توصیه میکنند که صاحبان مشاغل نوبتکار برای کاهش اثرات زیانبار شبکاری، اقدامات زیر را در دستور کار قرار دهند:
- تغییر دورهای شیفتها بهگونهای که هر کارمند بیش از دو هفته متوالی در شیفت شب فعالیت نکند.
- نورپردازی مناسب در محیط کار شبانه برای حفظ هوشیاری.
- اختصاص خواب کوتاه (Power Nap) پیش از شروع یا در میانه شیفت.
- رعایت رژیم غذایی سبک و ترک کافئین پس از نیمهشب.
- آموزش به کارکنان و مدیران درباره نشانههای کمخوابی و روشهای جبران آن.
جمعبندی
در حالیکه مشاغل شبانه بخش اجتنابناپذیر از زندگی مدرن محسوب میشوند، توجه به اثرات فیزیولوژیک آن بر بدن انسان، ضرورتی انکارناپذیر است. تنظیم برنامه کاری علمی و مبتنی بر اصول ایمنی و خواب، نهتنها بهرهوری نیروی انسانی را افزایش میدهد، بلکه از بروز حوادث و خطاهای انسانی نیز جلوگیری میکند.
