🧠 راز تازه آلزایمر فاش شد؛ مغز قربانی حمله‌ای از درون بدن

در کشفی که می‌تواند نگاه بشر به یکی از مرموزترین بیماری‌های قرن را متحول کند، گروهی از پژوهشگران برجسته در دانشگاه‌های تورنتو، بوستون و آکسفورد نشان داده‌اند که آلزایمر ممکن است نه از زوال سلول‌های مغز، بلکه از یک اشتباه دفاعی بدن بر ضد خودش آغاز شود؛ پدیده‌ای که در علم پزشکی به آن واکنش «خودایمنی» گفته می‌شود.

از روایت کلاسیک تا دیدگاه تازه

دهه‌ها بود که دانشمندان، آلزایمر را نتیجه‌ی تجمع دو پروتئین به نام‌های آمیلوئید بتا و تاو (Tau) در مغز می‌دانستند. این دو ماده با تشکیل پلاک‌ها و پیچیدگی‌های سمی در تارهای عصبی، باعث از کار افتادن ارتباطات نرونی و در نهایت از بین رفتن حافظه و تفکر می‌شدند.

اما پژوهش تازه با یافته‌های متعدد نشان داده است که این دو پروتئین ممکن است دشمن نباشند، بلکه مدافعان خوبی باشند که در یک جنگ اشتباه، به هدف نادرست حمله‌ کرده‌اند.

به‌گفته‌ی دکتر «امیلی ساچرز»، سرپرست تیم ایمنی‌عصب‌شناسی، آمیلوئید بتا شبیه به پادزهر طبیعی مغز در برابر ویروس‌ها، باکتری‌ها و التهاب‌های مزمن رفتار می‌کند. اما زمانی که سیستم ایمنی بدن بیش از حد تحریک شود، این مکانیزم دفاعی از کنترل خارج می‌شود و موجی از التهاب و تخریب را به درون بافت مغز می‌کشاند.

بدن علیه مغز؛ خطایی که از نیت خوب آغاز می‌شود

به زبان ساده، می‌توان گفت بدن در تلاش برای دفاع از خود، به اشتباه به مغز حمله می‌کند. این سناریو شبیه به رویدادهایی است که در بیماری‌های خودایمنی دیگر مانند ام‌اس یا لوپوس دیده می‌شود. در آلزایمر نیز این خطای دفاعی به تدریج از سد خونی ـ مغزی عبور کرده و واکنش‌های سلول‌های میکروگلیا را (که پلیس سلولی مغز هستند) از کنترل خارج می‌کند.

به باور پژوهشگران، این تغییر دیدگاه ممکن است بزرگ‌ترین بازنگری در فهم زیست‌شناسی مغز از زمان کشف نورون‌ها تاکنون باشد.

مسیر درمان در آینه‌ای‌ نو

اگر آلزایمر یک نبرد خودایمنی باشد، تمرکز درمان‌ها باید از حذف پلاک‌های پروتئینی ـ که تاکنون هدف اصلی داروها بوده‌اند ـ به سمت تعدیل پاسخ ایمنی، کاهش التهاب‌های مزمن و بازگرداندن تعادل ایمنی مغز تغییر کند.

دکتر «مایکل نلسون»، متخصص نوروانیمونولوژی از دانشگاه بوستون می‌گوید:

«اکنون به نظر می‌رسد که مغز نه در حال فروپاشی، بلکه در وضعیتی از آشفتگی دفاعی قرار دارد. در واقع، سلول‌هایی که باید محافظ باشند، تبدیل به مهاجم می‌شوند.»

بر همین اساس، چندین تیم تحقیقاتی در کانادا و ژاپن در حال آزمایش داروهای تعدیل‌کننده‌ی مسیر ایمنی هستند؛ داروهایی که معمولاً در درمان آرتریت روماتوئید یا ام‌اس استفاده می‌شوند، و حالا ممکن است در آینده به امیدی برای بیماران مبتلا به دمانس تبدیل شوند.

رابطه‌ی آلزایمر با سبک زندگی

در پرتو این کشف تازه، عواملی همچون استرس مزمن، دیابت، چاقی و عفونت‌های مکرر که می‌توانند سبب التهاب سیستمیک شوند، نقشی مهم‌تر از پیش در آغاز روند آلزایمر پیدا می‌کنند.

زیرا این شرایط، سیستم ایمنی را در حالت آماده‌باش مزمن نگه می‌دارند و احتمال بروز واکنش‌های خودایمنی علیه بافت عصبی را افزایش می‌دهند. بدین ترتیب، راهکارهای پیشگیرانه نه‌تنها بر مبنای تغذیه و ورزش، بلکه بر اساس کنترل التهاب در کل بدن تعریف خواهند شد.

امیدی تازه برای میلیون‌ها نفر

آمارها نشان می‌دهد که بیش از ۵۵ میلیون نفر در سراسر جهان به نوعی از زوال عقل مبتلا هستند که حدود ۷۰ درصد آنان را بیماران آلزایمری تشکیل می‌دهند. تاکنون درمان قطعی برای این بیماری وجود نداشته است.

اما اگر فرضیه‌ی جدید در سال‌های آینده به تأیید نهایی برسد، احتمالاً بشر برای نخستین بار به جای مهار علائم، به ریشه‌ی واقعی آلزایمر دست پیدا خواهد کرد؛ ریشه‌ای که در درون سیستم ایمنی ماست.

نگاه نهایی

آلزایمر شاید دیگر صرفاً بیماری ذهن نباشد، بلکه آینه‌ای از خطای بدن در برابر خودش است؛ دفاعی که از خیر آغاز می‌شود اما به ویرانی ختم می‌گردد. دانشی که امروز از دل پژوهشگاه‌ها سر برآورده، نه‌تنها امید تازه‌ای به بیماران می‌دهد، بلکه چشم‌اندازی نو در برابر پزشکی و اخلاق زیستی می‌گشاید؛ جایی که مرز میان مغز و بدن, دیگر تعریف پیشین خود را ندارد.

نویسنده:شرکت مهندسی دیباگستران صنعت