هوای فشرده و ایمنی صنعتی؛ از کاربرد مفید تا تهدید مرگبار
📰 هشدار جدی کارشناسان ایمنی صنعتی:
خطرات پنهان شلنگهای هوای فشرده در محیطهای کاری
گزارش از: واحد خبر ایمنی و محیط کار / ۲۷ مهر ۱۴۰۴
کارشناسان ایمنی صنعتی کشور نسبت به افزایش موارد آسیب ناشی از کار با شلنگهای هوای فشرده در کارگاهها و کارخانهها هشدار دادهاند. بررسیهای اخیر اداره کل بازرسی کار نشان میدهد که در سال گذشته، بیش از ۳۰۰ مورد حادثه مرتبط با سیستمهای هوای فشرده در صنایع مختلف گزارش شده است؛ حوادثی که اغلب به دلیل بیتوجهی به اصول فنی و ضعف آموزش کارکنان رخ دادهاند.
هوای فشرده یکی از پرکاربردترین انرژیهای کمکی در صنایع امروزی است؛ از بخشهای تولید قطعات فلزی گرفته تا تعمیرگاههای خودرویی، رنگکاری و صنایع غذایی، تقریباً هیچ جایی نیست که بدون سیستم هوای فشرده بتواند فعالیت مؤثر داشته باشد. اما همین ابزار مفید، در صورت استفاده نادرست، میتواند به تهدیدی مرگبار برای سلامتی انسان تبدیل شود.
⚠️ خطرات اصلی در کار با شلنگهای هوای فشرده
انفجار و پرتاب ناگهانی شلنگ:
شلنگهای هوای فشرده تحت فشاری بین ۶ تا ۱۰ بار قرار دارند. شکست ناگهانی اتصال یا جدا شدن کوپلینگ میتواند باعث شود شلنگ مانند یک مار خشمگین به اطراف حرکت کند و هر چیزی را در مسیر خود تخریب نماید. در چند حادثه اخیر، چنین اتفاقی باعث شکستگی استخوان و حتی مصدومیت شدید ناحیه سر و چشم کارگران شده است.
نفوذ هوا به بدن انسان:
یکی از خطرناکترین اشتباهات رایج استفاده از هوای فشرده برای تمیز کردن لباس یا بدن است. فشار بالای هوا میتواند به زیر پوست نفوذ کرده و موجب آمبولی هوایی شود؛ وضعیتی که در مواردی منجر به مرگ فوری شده است. پزشکان طب کار تأکید میکنند که حتی فشار کمتر از ۲ بار نیز برای بروز این وضعیت کافی است.
آلودگی صوتی و آسیب شنوایی:
در بسیاری از کارگاهها، سیستم هوای فشرده بدون صداگیر یا نازل کنترلشده استفاده میشود. صدای جت هوای خروجی در برخی نقاط تا بیش از ۹۰ دسیبل میرسد؛ صدایی معادل با عبور قطار در فاصله نزدیک. تداوم قرارگیری در این محیط، شنوایی کارگران را در خطر جدی قرار میدهد.
پرتاب ذرات تیز و گرد و غبار:
هوای فشرده در هنگام تمیزکاری سطوح صنعتی یا قطعات فلزی، ذرات جامد و برادههای فلز را با سرعت بالاتر از ۲۰۰ کیلومتر بر ساعت پرتاب میکند. حتی ذرات بسیار ریز نیز میتوانند صدمات جبرانناپذیری به چشم یا پوست وارد کنند.
فرسودگی و پوسیدگی تدریجی شلنگها:
تماس مداوم شلنگ با روغن، مواد شیمیایی، حرارت یا اشیای تیز موجب ترکخوردگی و کاهش مقاومت آن در برابر فشار میشود. این فرسودگی اغلب از چشم پنهان میماند تا زمانی که حادثه رخ دهد.
✅ توصیههای ایمنی و پیشگیرانه
کارشناسان ایمنی صنعتی تأکید میکنند که رعایت چند دستورالعمل ساده میتواند تا ۹۰٪ از خطرات یادشده را کاهش دهد:
- استفاده از شلنگهای استاندارد با تحمل فشار کافی (تا ۱.۵ برابر فشار کاری) و تعویض منظم آنها.
- نصب قفل ایمنی یا سوپاپ قطع جریان لحظهای در نزدیکی محل اتصال شلنگ.
- بازبینی دورهای کوپلینگها، بستها و فیلترهای اصلی هوای فشرده.
- آموزش کارگران درباره روش صحیح تخلیه فشار قبل از جداسازی ابزارها.
- استفاده از عینک ایمنی، گوشگیر و لباس کار مقاوم در برابر حرارت و فشار هوا.
- قرار دادن نازلهای کاهشدهندهی صدا در خروجی هوای دستگاهها برای جلوگیری از آلودگی صوتی.
📊 آمار و دیدگاه کارشناسان
به گفتهی دکتر امیر صابرتمحمدی، کارشناس ایمنی صنعتی و مشاور اداره کل بازرسی کار:
«اغلب افراد تصور میکنند هوای فشرده بیخطر است، چون هوا چیزی قابلدیدن نیست، اما در واقع انرژی ذخیرهشده در آن با نیروی انفجار قابل مقایسه است. تنها یک لحظه بیاحتیاطی میتواند فاجعهای جدی رقم بزند.»
او افزود: کاهش حوادث تنها با آموزش فرهنگ ایمنی و نظارت پیوسته بر وضعیت تجهیزات ممکن است.
در حال حاضر، برخی از واحدهای ایمنی در شهرکهای صنعتی کشور طرحی را با نام «هوای ایمن» آغاز کردهاند که هدف آن پایش سلامت سیستمهای هوای فشرده و آموزش کارکنان خطوط تولید است. این طرح قرار است تا پایان سال جاری در بیش از ۵۰ واحد صنعتی اجرا شود.
🌟 جمعبندی
هوای فشرده، ابزاری بیجان اما نیرومند است؛ اگر درست نگهداری و استفاده نشود، دشمنی پنهان برای جان انسانها خواهد بود.
رعایت استانداردها، آموزش مستمر، و پایش منظم تجهیزات، رمز واقعی حفظ ایمنی در کارگاههای صنعتی است — جایی که “هوای ایمن” یعنی کارِ ایمن و زندگی سالمتر.
نویسنده:شرکت مهندسی دیباگستران صنعت
