سلامت شهری؛ مأموریتی تازه برای شهرهای ایران
گزارش ویژه از رویکرد جدید سازمان جهانی بهداشت (WHO)
همزمان با روز جهانی شهرها (۳۱ اکتبر ۲۰۲۵)، سازمان جهانی بهداشت فراخوان تازه‌ای برای آغاز «دوران جدید سلامت شهری» منتشر کرد؛ پیامی کلیدی برای کشورهایی چون ایران که امروزه بیش از ۷۵ درصد جمعیتشان در شهرها زندگی می‌کنند.
شهر؛ نقطه تلاقی سلامت، عدالت و اقتصاد
سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده است که سلامت مردم دیگر تنها در بیمارستان و مراکز درمانی معنا ندارد، بلکه در دل محله‌ها، خیابان‌ها و تصمیم‌های شهری شکل می‌گیرد.
در شهری مانند تهران که آلودگی هوا، کمبود فضای سبز و الگوهای پرتنش زندگی روزمره چالش‌برانگیز شده‌اند، رابطه میان «سلامت، محیط زیست و نابرابری» از هر زمان پررنگ‌تر است.
طبق برآورد WHO، اکنون ۴.۴ میلیارد نفر در جهان شهرنشین هستند و این رقم تا سال ۲۰۵۰ به ۷۰ درصد جمعیت جهان می‌رسد. این رشد بدون مدیریت هوشمند، منجر به فقر شهری، بحران آب، آلودگی و افزایش بیماری‌های تنفسی و قلبی می‌شود.
درس‌های جهانی برای شهرهای ایران
در گزارش جدید WHO با عنوان «رویکردی راهبردی به سلامت شهری»، بر ضرورت طراحی شهرهایی تأکید شده است که در آن، کیفیت هوا، مسکن ایمن، تحرک فعال، دسترسی دیجیتال و عدالت اجتماعی در کنار هم تقویت شوند.
به گفته دکتر «جرمی فارار»، معاون مدیرکل WHO:
«اگر شهرها سلامت را محور سیاست‌گذاری قرار دهند، آینده‌ای عادلانه‌تر و تاب‌آورتر خواهند ساخت.»
این جمله برای ایران نیز معنا دارد: از تهران با ترافیک سنگین و هوای آلوده گرفته تا اهواز با گرمای نفس‌گیر و اصفهان با کمبود آب، شهرهای ما به مدیریت سلامت‌محور نیاز دارند — نه فقط در حوزه درمان، بلکه در حمل‌ونقل، انرژی، آموزش و طراحی فضاهای شهری.
ایران در مسیر شهر سالم
وزارت بهداشت، مرکز تحقیقات سلامت شهری دانشگاه تهران و برخی شهرداری‌ها در سال‌های اخیر پروژه‌هایی مانند توسعه مسیرهای پیاده‌روی در کرج و اصفهان، پایش هوشمند آلودگی هوا و طرح «محله سالم» را اجرا کرده‌اند.
اما رویکرد جدید WHO پیشنهاد می‌کند این اقدامات پراکنده باید ذیل راهبرد ملی سلامت شهری یکپارچه تعریف شوند؛ هماهنگی میان نهادهایی چون وزارت کشور، سازمان محیط‌زیست، شهرداری‌ها، وزارت راه و بخش خصوصی.
صدای محله‌ها در تصمیم‌گیری
در راهنمای جدید WHO نمونه‌هایی از شهرهایی چون نایروبی، ماکاسار و کویمبرا ذکر شده که در طراحی شهری از نظرات مستقیم مردم محله‌ها بهره می‌برند.
همین مدل مشارکتی می‌تواند در ایران نیز الهام‌بخش باشد:
در محله‌هایی مانند فلاح، ری، یا قاسم‌آباد مشهد، دعوت از مردم برای مشارکت در طراحی فضای سبز و حمل‌ونقل محلی نه‌تنها حس تعلق اجتماعی را تقویت می‌کند، بلکه به شکلی مستقیم شاخص‌های سلامت و عدالت شهری را بالا می‌برد.
مسیر آینده
WHO چهار حوزه کلیدی برای اقدام پیشنهاد می‌دهد که می‌توانند راهنمای برنامه‌ریزان شهری ایران نیز باشند:
- درک رابطه پیچیده شهر و سلامت و تحلیل داده‌های محلی.
- شناسایی فرصت‌های پیوند سلامت با تصمیم‌های شهری – از حمل‌ونقل تا آموزش.
- تقویت ابزارهای اجرایی و مالی برای پروژه‌های سلامت‌محور.
- تدوین راهبرد ملی سلامت شهری و هم‌راستاسازی سیاست‌های ملی و محلی.
سخن پایانی
سلامت شهر تنها در بیمارستان تأمین نمی‌شود؛ در نحوه ساخت پیاده‌روها، در کیفیت هوایی که تنفس می‌کنیم و در عدالت میان محله‌های مرکزی و حاشیه‌ای شکل می‌گیرد.
رویکرد تازه WHO فرصتی فراهم می‌آورد تا ایران نیز مسیر خود را به‌سوی شهرهای سالم، انسانی و پایدار با نگاهی علمی، مشارکتی و آینده‌نگر بازتعریف کند.
