فاجعه خاموش زیستمحیطی؛ آلودگی هوا عامل ۱۵ درصد مرگهای سالانه در ایران
در حالیکه سازمان جهانی بهداشت، آلودگی هوا را یکی از مهمترین تهدیدهای زیستمحیطی برای سلامت بشر اعلام کرده است، تازهترین برآوردهای جهانی نشان میدهد این بحران مرزی نمیشناسد و سالانه جان میلیونها انسان را میگیرد. بر مبنای گزارش مؤسسه «بار جهانی بیماریها (GBD 2025)»، آلودگی هوا پس از «فشار خون بالا»، دومین علت مرگ زودرس در جهان شناخته میشود و بهتنهایی عامل مرگ بیش از ۷.۹ میلیون نفر در هر سال است؛ بهعبارتی، از هر ۸ مرگ در کره زمین، دستکم یکی به تماس طولانیمدت با هوای آلوده مرتبط است.
ایران در میان کشورهای با بار مرگ بالاتر
«عباس شاهسونی» عضو هیأت علمی گروه مهندسی بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، در گفتوگو با خبرنگار ایلنا اعلام کرده است:
«در جمهوری اسلامی ایران، آلودگی هوا هر ساله موجب مرگ بیش از ۵۳ هزار و ۴۷۰ نفر میشود و حدود ۱۵ درصد کل مرگهای کشور را شامل میگردد. این پدیده هماکنون در میان پنج عامل نخست خطر مرگ در ایران جای گرفته است که بهترتیب شامل فشار خون سیستولیک بالا، آلودگی هوا، شاخص بالای توده بدنی، رژیم غذایی نامناسب و نارسایی مزمن کلیوی هستند.»
ذرات معلق؛ اصلیترین تهدید
طبق این گزارش، ذرات معلق ریز (PM2.5) در هوای آزاد، مهمترین مؤلفه مرگزای آلودگی هوا به شمار میآید. میزان میانگین سالیانه این ذرات در کشور، طی دهه گذشته حدود ۴۰ میکروگرم بر مترمکعب بوده که ۹ واحد از میانگین جهانی بالاتر است.
شاهسونی تأکید کرده است که این رقم در سالهای اخیر کاهش نیافته و حتی غلظت آلایندههای ثانویه از جمله اوزون (+۱۲ درصد) و دیاکسید نیتروژن (+۹ درصد) طی ده سال گذشته افزایش داشتهاند.
اثرات جسمی و اجتماعی
نتایج بررسیها نشان میدهد، استنشاق هوای آلوده موجب ورود ذرات ریز و ترکیبات شیمیایی به جریان خون میشود و میتواند تقریباً تمام اندامهای حیاتی بدن را درگیر کند؛ از قلب و مغز تا جفت جنین.
بررسیهای موسسه بار بیماریها نشان داده است که:
- ۴۵ درصد از مرگهای ناشی از آلودگی هوا مربوط به بیماری مزمن انسداد ریوی (COPD) است،
- ۲۸ درصد به سکته مغزی،
- ۳۰ درصد به بیماری ایسکمیک قلبی،
- ۲۰ درصد به دیابت نوع دو،
- ۲۴ درصد به سرطان ریه و
- ۲۳ درصد نیز به عفونتهای دستگاه تحتانی تنفسی مربوط میشود.
بهطور متوسط، در ایران ۸۶ مرگ به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت ناشی از قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا گزارش شده است؛ عددی که بالاتر از میانگین جهانی است.
نابرابری در معرض خطر
این عضو هیأت علمی خاطرنشان کرد که آلودگی هوا همه را به یک اندازه تحت تأثیر قرار نمیدهد. سهم مناطق کمبرخوردار و حاشیهنشین از بیماری و مرگ، بیش از سایر نقاط شهری و صنعتی است. به گفته شاهسونی، «کودکان خردسال، سالمندان و بیماران زمینهای، آسیبپذیرترین گروهها در برابر آلودگی هوا هستند؛ زیرا علاوه بر تماس بیشتر، دسترسی کمتری به مراقبتهای پزشکی دارند.»
جمعبندی
مطابق یافتههای GBD، چین و هند در صدر کشورهایی قرار دارند که بیشترین مرگومیر ناشی از آلودگی هوا را تجربه میکنند (بیش از دو میلیون نفر در هر سال). روند مشابه اما در مقیاس دهها هزار نفر در ایران نیز دیده میشود و تداوم این وضعیت – بهویژه در کلانشهرهایی چون تهران، اراک، اصفهان و اهواز – میتواند تبعات سنگینی بر سلامت عمومی، بهرهوری نیروی کار و هزینههای درمانی کشور برجای گذارد.
نویسنده:شرکت مهندسی دیباگستران صنعت
