تجهیزات حفاظت فردی در ایران؛ خط مقدم پیشگیری از آسیب‌های شغلی
در جهان امروز، مفهوم ایمنی در محیط کار بیش از هر زمان دیگری با بقای نیروی انسانی و بهره‌وری سازمان‌ها گره خورده است. هم‌زمان با افزایش صنایع شیمیایی، پتروشیمی، برق، ساختمان و فناوری‌های نوین در ایران، اهمیت تجهیزات حفاظت فردی (PPE) به عنوان نخستین سپر در برابر خطرات محیط کار، دوچندان شده است.
تعریف و کارکرد تجهیزات حفاظت فردی
«تجهیزات حفاظت فردی» یا PPE به مجموعه ابزارهایی اطلاق می‌شود که برای کاهش تماس مستقیم کارگران با خطرات فیزیکی، شیمیایی، الکتریکی، مکانیکی و زیستی طراحی شده‌اند. بر اساس استانداردهای بین‌المللی از جمله OSHA و ISO 45001، وسایلی همچون دستکش‌های مقاوم در برابر مواد شیمیایی، کلاه ایمنی، عینک و شیلد محافظ چشم، کفش ایمنی، گوشی محافظ شنوایی، ماسک تنفسی، لباس ضداسید و لباس نسوز از کلاس‌های اصلی PPE محسوب می‌شوند.
در ایران نیز مطابق با آیین‌نامه حفاظت فنی و بهداشت کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، کارفرمایان موظفند وسایل حفاظت فردی مناسب با نوع فرایند، خطر و شرایط محیطی را فراهم آورده و آموزش کامل مربوط به استفاده از آنها را به کارکنان ارائه کنند.
چرا PPE حیاتی است؟
طبق گزارش «مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت فنی و بهداشت کار»، بیش از ۳۲٪ از حوادث گزارش‌شده صنعتی در سال ۱۴۰۳ به دلیل استفاده نکردن یا استفاده نادرست از تجهیزات حفاظت فردی رخ داده است. در صنایع فلزی و ساخت‌وساز، بیشترین موارد شامل آسیب‌های چشمی، پارگی‌های پوستی و سوختگی‌های سطحی بوده‌اند.
نمونه‌های میدانی از کارخانه‌های غرب کرج، قزوین و بندرعباس نشان می‌دهد که برنامه‌های ایمنی موثر — شامل آموزش کاربرد PPE، نظارت بر نگهداری آن و تعویض دوره‌ای تجهیزات — کاهش چشمگیر در نرخ حادثه را تا ۴۰٪ نسبت به سال قبل ایجاد کرده‌اند.
اصول استفاده صحیح از تجهیزات حفاظت فردی
PPE تنها در صورت طراحی استاندارد، نگهداری منظم و انطباق با ابعاد بدن فرد می‌تواند مؤثر باشد. تجهیزات نامناسب یا معیوب در واقع خطر را افزایش می‌دهند. طبق الزامات ملی و بین‌المللی، لازم است هر کارگر پیش از شروع کار با مراحل زیر آشنا شود:
- تشخیص ضرورت PPE برای هر واحد یا فرآیند؛
- شناخت نوع تجهیزات مورد نیاز متناسب با ماهیت خطر؛
- روش صحیح پوشیدن، تنظیم، استفاده و خارج کردن تجهیزات؛
- آگاهی از محدودیت‌های عملکرد PPE؛
- روش‌های مراقبت، شست‌وشو، تعمیر، نگهداری، دوره عمر و دفع ایمن.
در بسیاری از واحدهای صنعتی کشور، آموزش‌های فوق با همکاری کارشناسان ایمنی و مهندسان HSE و از طریق دوره‌های گواهی‌دار برگزار می‌شود.
برنامه جامع PPE در محیط‌های کاری ایران
اجرای موفق یک برنامه تجهیزات حفاظت فردی نیازمند رویکردی سیستماتیک است. برنامه باید شامل موارد زیر باشد:
- شناسایی دقیق خطرات محیطی و فرآیندی؛
- انتخاب صحیح تجهیزات PPE از منابع دارای گواهی استاندارد ملی (ISIRI) یا بین‌المللی؛
- نگهداری و بازبینی منظم با ثبت دوره‌های تعویض و کنترل کیفیت؛
- آموزش مستمر کارگران، پیمانکاران و سرپرستان؛
- پایش و ارزیابی اثربخشی برنامه به‌صورت ماهانه یا فصلی.
وزارت کار و سازمان ملی استاندارد ایران اخیراً پیشنهاد کرده‌اند فهرست تجهیزات حفاظت فردی مورد تأیید داخلی به‌روز و دیجیتالی شود تا کارفرمایان بتوانند به‌صورت شفاف مدل‌ها و تولیدکنندگان دارای استاندارد را انتخاب کنند.
نگاهی به آینده؛ ایران در مسیر ایمنی پایدار
با گسترش صنایع پیشرفته از جمله باتری‌های لیتیوم-یون، انرژی‌های نو و هوش مصنوعی صنعتی، نوع خطرات محیط کار نیز در حال تحول است. متخصصان ایمنی توصیه می‌کنند که فناوری‌های نوین نظیر حسگرهای هوشمند در PPE برای پایش مستمر سلامت کارگر، دما، ضربه و تماس با مواد خطرناک به‌کار گرفته شوند.
ایمنی دیگر یک الزام اداری نیست؛ بلکه سرمایه‌ای ملی برای توسعه پایدار است. هر واحد تولیدی که کارگرانش را با تجهیزات حفاظت فردی استاندارد تجهیز و آموزش دهد، به حفظ جان بازار کار و سلامت صنعت ایران کمک کرده است.
نتیجه‌گیری
تجهیزات حفاظت فردی همان‌قدر که ساده به‌نظر می‌رسند، ستون فقرات ایمنی در محیط کار به‌شمار می‌آیند. از کارگاه کوچک تا مجتمع پتروشیمی، PPE نخستین و گاهی آخرین خط دفاعی در برابر خطرات مرگبار است.
با اجرای قانون‌مدار، آموزش مستمر و فرهنگ‌سازی ایمنی، ایران می‌تواند در مسیر کاهش حوادث شغلی و ارتقای سلامت نیروی کار گام‌های اساسی بردارد.
منبع: OSHA Fact Sheet, آیین‌نامه حفاظت فنی و بهداشت کار ایران، گزارش سالانه مرکز تحقیقات ایمنی وزارت کار (۱۴۰۳)، تحلیل میدانی واحد ایمنی کرج و بندرعباس.
