بازنگری علمی در اصطلاح «سوختهای فسیلی»؛ چالشی در گفتمان انرژی و محیطزیست
در مباحث مرتبط با انرژی، محیطزیست و توسعه پایدار، استفاده از واژگان دقیق و مبتنی بر علم نقش اساسی در شکلگیری سیاستها و تصمیمگیریها دارد. یکی از پرکاربردترین، و در عین حال بحثبرانگیزترین اصطلاحات در این حوزه، واژه «سوخت فسیلی» است؛ اصطلاحی که امروزه بهطور گسترده برای توصیف نفت، گاز و زغالسنگ بهکار میرود، اما از منظر علمی و کاربردی، نیازمند بازنگری جدی است.
نفت؛ فراتر از یک سوخت
نفت خام بهندرت بهصورت مستقیم بهعنوان سوخت مورد استفاده قرار میگیرد. در واقع، این منبع طبیعی پس از پالایش، به هزاران محصول متنوع تبدیل میشود که تنها بخشی از آنها در دسته سوختها قرار میگیرند. بسیاری از فرآوردههای نفتی در صنایع مهمی نظیر پتروشیمی، بهداشت، تجهیزات پزشکی، حملونقل، ساختمان و تولید تجهیزات ایمنی کاربرد دارند و نقش حیاتی در چرخه اقتصاد و زندگی روزمره ایفا میکنند.
از این رو، محدود کردن تعریف نفت به «سوخت» نهتنها نادقیق است، بلکه تصویر ناقصی از کارکردهای گسترده آن در حوزههای صنعتی و ایمنی ارائه میدهد.
خاستگاه تاریخی اصطلاح «سوخت فسیلی»
اصطلاح «فسیلی» ریشه در واژه لاتین Fossilis به معنای «استخراجشده از زمین» دارد و نخستین بار در قرن هجدهم برای تمایز میان سوختهای استخراجی (مانند زغالسنگ) و سوختهای زیستی سطح زمین (مانند چوب) به کار رفت. این تعریف بیشتر به روش استخراج اشاره داشت تا ماهیت شیمیایی یا فرآیند تشکیل.
با توجه به پیشرفتهای گسترده علوم زمین، شیمی و محیطزیست، این پرسش مطرح میشود که آیا بهکارگیری یک اصطلاح متعلق به قرن هجدهم برای توصیف منابع پیچیده و راهبردی انرژی در قرن بیستویکم همچنان مناسب است؟
تفاوت مفهومی فسیل و نفت
از منظر زمینشناسی، فرآیند فسیلشدن با فرآیند شکلگیری نفت تفاوت اساسی دارد. فسیلها معمولاً شامل بقایای جامد موجودات زنده هستند که در لایههای سنگی حفظ میشوند. در مقابل، نفت حاصل «تبدیل حرارتی و فشاری» مواد آلی دریایی باستانی طی میلیونها سال است که به ترکیبات هیدروکربنی مایع تبدیل میشوند.
این تفاوت بنیادین نشان میدهد که برچسب «فسیلی» لزوماً بازتابدهنده ماهیت واقعی نفت نیست و میتواند منجر به سوءبرداشتهای علمی و عمومی شود.
پیامدهای HSE و سیاستگذاری
در بسیاری از موارد، اصطلاح «سوخت فسیلی» نه بهعنوان یک واژه علمی، بلکه بهصورت بار ارزشی و حتی تحقیرآمیز در مباحث تغییرات اقلیمی مورد استفاده قرار میگیرد. این رویکرد میتواند مانع گفتوگوی متوازن درباره:
- مدیریت ایمن منابع انرژی
- کاهش آلایندهها و انتشار گازهای گلخانهای
- استفاده بهینه و مسئولانه از منابع موجود
- گذار تدریجی و واقعبینانه به انرژیهای پاک
از منظر HSE، دقت در مفاهیم و واژگان، پایه طراحی راهبردهای مؤثر برای حفظ سلامت انسان، ایمنی صنایع و حفاظت از محیطزیست است.
جمعبندی
اصطلاحات نادقیق میتوانند به جای روشنگری، باعث سادهسازی افراطی و تحریف واقعیت شوند. برای ترسیم آیندهای پایدار در حوزه انرژی و محیطزیست، لازم است شناخت علمی دقیقی از ماهیت منابع انرژی، نحوه تشکیل آنها و نقش واقعیشان در توسعه صنعتی و ایمنی جوامع داشته باشیم.
بر این اساس، بازنگری در بهکارگیری واژه «سوختهای فسیلی» میتواند گامی مهم در جهت شفافیت علمی، تصمیمگیری مسئولانه و ارتقای گفتمان HSE در سطح ملی و بینالمللی باشد.
نقل از :خبرگزاری مهر
نویسنده: دیباگستران صنعت
1404/09/24
