مقدمه
عملیات حفاری، کار در معادن و پروژه‌های زیرزمینی یکی از پرخطرترین حوزه‌های شغلی در جهان به شمار می‌رود. با توجه به وقوع مستمر حوادث جانی در هر دو کشور ایران و آمریکا، بررسی تطبیقی وضعیت ایمنی، سیستم‌های نظارتی، و آمارهای مرتبط می‌تواند راهگشای طراحی راه‌حل‌های عملی برای ارتقای سطح ایمنی باشد.
وضعیت ایمنی و آمار حوادث کار در آمریکا
بر اساس گزارش‌های ۲۰۲۵ وزارت کار ایالات متحده (OSHA)، فقط در همین سال ۱۱ مورد فوت ناشی از ریزش گودال و حفاری ثبت شده است. وزارت کار آمریکا با تاکید بر موضوع آموزش و بررسی منظم خاک محل، هشدار داده است که هرگونه بی‌احتیاطی در حفاری می‌تواند منجر به مرگ و آسیب جدی شود. توصیه‌های کلیدی OSHA شامل موارد زیر است:
- شیب‌دهی یا بنچینگ دیواره‌های گودال به سمت بیرون برای جلوگیری از ریزش.
- تقویت دیواره‌ها (Shoring) با استفاده از تجهیزات هیدرولیکی یا سایر پشت‌بندها.
- محافظت با سپر (Shielding) در قالب باکس‌های مخصوص برای پرسنل داخل حفاری.
- تاکید ویژه بر آموزش و بازرسی محل توسط فرد متخصص (Competent Person) پیش از ورود هر کارگر به گودال.
نکته قابل توجه، وجود سازوکارهای شفاف نظارتی و امکان پیگیری قضایی تخلفات است؛ به طوری که شرکت‌های متخلف با جریمه‌های سنگین (مثلاً ۲۸۰ هزار دلار برای یک کارخانه کاغذسازی در اپلتون، ویسکانسین) و الزام به اجرای دستورالعمل‌های اصلاحی مواجه می‌شوند.
وضعیت ایمنی و آمار حوادث کار در ایران
در ایران، حوادث منجر به مرگ و آسیب جدی در محیط‌های کاری، به‌ویژه حوزه معدن و حفاری، به شکل چشمگیری در حال افزایش است. بر اساس آمارهای پزشکی قانونی و رسانه‌های داخلی (هرانا، داوطلب، BBC Persian) طی سال‌های ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴، صدها کارگر جان خود را در این بخش‌ها از دست داده‌اند.
نمونه‌ها:
- ریزش معدن شهید نیلچیان در کیار (تیر ۱۴۰۴): جان‌باختن یک کارگر ۴۷ ساله، که پیش از آن نیز دو حادثه مشابه منجر به فوت سه کارگر دیگر در همین معدن شده بود.
- سه حادثه مرگبار معدن طی سه روز (فروردین ۱۴۰۴): ۹ معدنکار در حوادث جداگانه در مهاباد، دامغان و بجستان جان باختند؛ عمدتاً به دلیل ریزش و نبود تجهیزات خودنجات.
- آمار رسمی: در شش ماه نخست سال ۱۴۰۳، بنا بر گزارش پزشکی قانونی، ۱۰۷۷ کارگر تنها بر اثر حوادث کاری جان باخته‌اند (یعنی ماهانه بیش از ۱۸۰ نفر / روزانه حدود ۶ کارگر)، که بخش قابل توجهی مربوط به معادن است.
دلایل اصلی وقوع این حوادث:
- ضعف شدید در آموزش و مهارت‌آموزی ایمنی.
- نبود ملزومات ایمنی (کلاه، گازسنج، پشت‌بند و …).
- ناکارآمدی سیستم‌های نظارتی و کمبود شدید بازرسان کار.
- ضعف یا فقدان اجرای قوانین و استانداردهای ایمنی.
- فشارهای اقتصادی بر کارفرمایان و خرید تجهیزات ارزان و غیراستاندارد.
- چالش‌های آماری مانند عدم ثبت کامل موارد به دلیل ترس یا تبانی.
نتیجه‌گیری و راهکارها
در حالی که هر دو کشور با معضل حوادث در حفاری و معدن مواجه‌اند، زیرساخت‌های حرفه‌ای و قوانین الزام‌آور در آمریکا موجب کاهش آسیب‌ها و پاسخگویی جدی‌تر کارفرمایان شده است. در مقابل، در ایران چالش‌های فراوانی از جمله ضعف آموزش، نبود تجهیزات کافی، عدم فرهنگ‌سازی، و کمبود نظارت اثربخش منجر به تداوم و رشد این حوادث شده است.
راهکارهای پیشنهادی برای ایران:
- ارتقای آموزش ایمنی و مهارت‌آموزی کارکنان بدو ورود.
- الزام کارفرمایان به تهیه و استفاده از تجهیزات ایمنی استاندارد.
- تعریف نظام بازرسی فراگیر و افزایش تعداد و کیفیت بازرسین کار.
- شفافیت بیشتر در انتشار آمار و برخورد قانونی قاطع با متخلفان.
- ترویج فرهنگ ایمنی از طریق رسانه، مدارس و مراکز آموزشی.
