ایران با برخورداری از بزرگ‌ترین ذخایر انرژی فسیلی در جهان، سالانه میلیاردها کیلووات ساعت برق تولید می‌کند. اما بخش قابل توجهی از این انرژی پیش از رسیدن به‌دست مشترکان، در مسیر انتقال و توزیع از بین می‌رود. طبق آمار رسمی وزارت نیرو، میانگین هدررفت برق در کشور حدود ۱۰ تا ۱۱ درصد از کل تولید سالانه است؛ رقمی که معادل مصرف برق چند استان بزرگ می‌باشد و بار مالی سنگینی بر دوش صنعت برق گذاشته است.

دلایل فنی و ساختاری

هدررفت برق در ایران به دو دسته‌ی اصلی تقسیم می‌شود:

1. اتلاف فنی (Technical Losses):

   ناشی از فرسودگی شبکه‌های انتقال و توزیع، استفاده از تجهیزات با راندمان پایین و طول زیاد خطوط در مناطق پراکنده است. بسیاری از ترانسفورماتورها و کابل‌ها در شبکه توزیع شهری بیش از ۳۰ سال عمر دارند و راندمان آن‌ها به‌طور متوسط بین ۹۰ تا ۹۲ درصد است، در حالی که استاندارد جهانی حدود ۹۸ درصد می‌باشد.

2. اتلاف غیرفنی (Non‑Technical Losses):

   شامل سرقت برق، دستکاری غیرمجاز کنتور، خطاهای اندازه‌گیری و ضعف در پایش هوشمند مصرف است. این بخش در برخی مناطق به بیش از ۵ درصد از کل مصرف می‌رسد و علاوه بر خسارت مالی، موجب بی‌عدالتی در پرداخت هزینه انرژی میان مردم می‌شود.

پیامدهای اقتصادی

برآوردها نشان می‌دهد هدررفت برق در ایران هر سال معادل بیش از ۳۰ میلیارد کیلووات ساعت انرژی است که اگر با متوسط قیمت جهانی برق مقایسه شود، زیانی حدود یک میلیارد دلار در سال به اقتصاد ملی وارد می‌کند. این رقم نه‌تنها موجب افزایش هزینه تولید انرژی و فشار بر نیروگاه‌ها می‌شود، بلکه بر نیاز به سوخت‌های فسیلی و آلایندگی هوا نیز تأثیر مستقیم دارد.

اثر بر پایداری شبکه و محیط زیست

اتلاف برق، ظرفیت عملی نیروگاه‌ها را کاهش داده و در ساعات اوج مصرف، منجر به افت ولتاژ و قطع پراکنده در شبکه‌های شهری می‌شود. از منظر زیست‌محیطی، سوخت اضافی مورد نیاز برای جبران این هدررفت‌ها، سالانه حدود ۱۵ میلیون تن دی‌اکسیدکربن وارد جو کشور می‌کند؛ عددی که معادل کل انتشار گازهای گلخانه‌ای در صنعت سیمان ایران است.

راهکارهای پیشنهادی

کارشناسان پیشنهاد می‌کنند برای کاهش این پدیده، چند اقدام هم‌زمان ضروری است:

• نوسازی شبکه‌های فرسوده و تجهیز آنها به سیستم‌های پایش آنلاین؛
• گسترش هوشمندسازی کنتورها و کنترل مصرف مشترکان پرمصرف؛
• تقویت گشت‌های بازرسی و برخورد با برق‌دزدی در مناطق حاشیه‌ای؛
• استفاده از ترانسفورماتورهای کم‌اتلاف با فناوری نانومواد یا سوپررساناها؛
• آموزش و فرهنگ‌سازی مصرف بهینه در میان خانوارها و صنایع.

جمع‌بندی

هدررفت برق در ایران یک مشکل صرفاً فنی نیست، بلکه چالشی ملی است که به اقتصاد، محیط‌زیست و کیفیت زندگی مردم گره خورده است. کاهش آن نیازمند نگاه جامع، سرمایه‌گذاری مستمر و همکاری میان دولت، بخش خصوصی و شهروندان است. حل این مشکل می‌تواند ایران را چند گام به سمت بهره‌وری انرژی و پایداری زیست‌محیطی نزدیک‌تر کند.

نویسنده:شرکت مهندسی دیباگستران صنعت