گزارش تحلیلی حادثه نشت گاز کلر در پتروشیمی اروند
ابهام در روایت رسمی و پیامدهای مدیریتی اطلاعرسانی بحران
۱. شرح کلی حادثه
در ساعات آغازین روز ۱۳ آبان ۱۴۰۴، خبری از نشت گاز کلر در محدوده مجتمعهای پتروشیمی اروند و رجال در منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی ماهشهر منتشر شد. هرچند منبع حادثه از سوی پتروشیمی اروند عنوان شد، سه اطلاعیه رسمی منتشرشده از سوی شرکتهای درگیر و نهاد منطقهای، دادههایی متناقض درباره زمان، تعداد مصدومان و نوع رخداد ارائه دادند؛ همین موضوع باعث سردرگمی رسانهای و طرح پرسشهایی در خصوص شفافیت سامانه اطلاعرسانی بحران شد.
اطلاعیه اول متعلق به پتروشیمی رجال بود و زمان وقوع حادثه را ساعت ۰۵:۵۹ بامداد اعلام کرد. طبق این گزارش، ۵۴ نفر از کارکنان این شرکت دچار عوارض تنفسی شدند و پنج نفر برای ادامه درمان به بیمارستان صنایع پتروشیمی منتقل شدند. در این اطلاعیه، منشأ نشت گاز، مجتمع پتروشیمی اروند عنوان شده بود.
اطلاعیه دوم از سوی پتروشیمی اروند منتشر شد و حادثه را نشتی بسیار جزئی در مسیر فرآیندی واحد کلرآلکالی حین راهاندازی یکی از ترینها توصیف کرد. این شرکت اعلام کرد که با اقدام سریع تیمهای فنی و ایمنی، مشکل در کوتاهترین زمان ممکن برطرف شده و هیچ مورد مصدومیتی یا خسارتی گزارش نشده است.
اطلاعیه سوم مربوط به سخنگوی شرایط اضطراری منطقه ویژه پتروشیمی ماهشهر بود. در این اعلامیه، زمان حادثه ساعت ۰۷:۰۳ صبح ذکر شد و از «نشت محدود گاز کلر» سخن گفته شد. این منبع تعداد مصدومان را تنها سه نفر اعلام کرد که برای رسیدگی پزشکی به بیمارستان نفت انتقال یافتند. همچنین اشاره شد که بهدلیل مجاورت جغرافیایی، بخشی از اثرات گاز به قسمتهایی از مجتمع رجال نیز سرایت کرده است.
مقایسه این سه روایت، اختلاف زمانی حدود دو ساعت، تفاوت چشمگیر در شمار مصدومان (از سه تا پنجاهوچهار نفر)، و حتی تفاوت در توصیف ماهیت حادثه را نشان میدهد. به بیان دیگر، در حالیکه پتروشیمی اروند وقوع یک نشتی کوچک و رفع سریع آن را گزارش کرده است، اطلاعیه رجال از بروز گسترده عوارض تنفسی میان کارکنان سخن میگوید.
۲. بررسی فنی گاز کلر و پیامدهای احتمالی
کلر (Cl₂) گازی زرد-سبز رنگ و سنگینتر از هواست که در مناطق پایینتر تجمع مییابد. استنشاق این گاز حتی در غلظتهای نسبتاً پایین میتواند سبب تحریک شدید مجاری تنفسی، سرفه، احساس سوزش، و در سطح بالاتر آسیب جدی به ریه و ایجاد ادم ریوی شود.
در فرآیند تولید کلر در واحد کلرآلکالی، رعایت مواردی از قبیل استفاده از سنسورهای تشخیص نشتی، تهویه اضطراری خودکار، و وجود سامانه شستشوی گاز (اسکرابر) با مواد خنثیکننده مانند سود برای کاهش خطر ضروری است. هرگونه اختلال در تستهای پیشراهاندازی یا نشتی از فلنجها و والوها میتواند موجب آزاد شدن گاز شود.
۳. تحلیل مدیریتی بحران و اطلاعرسانی
تفاوت آشکار در اطلاعات منتشرشده نشاندهنده آن است که هر مجتمع به صورت مستقل اطلاعرسانی کرده و یک مرجع مرکزی برای انتشار رسمی دادهها وجود نداشته است. این پراکندگی در ارتباط، پیامدهایی متعدد دارد از جمله:
- کاهش اعتماد رسانهها و مردم به صحت دادههای رسمی،
- کندی در تصمیمگیری ایمنی برای تخلیه یا هشدار کارکنان سایر واحدها،
- دشواری در مستندسازی تأثیرات زیستمحیطی و انسانی حادثه.
طبق استانداردهای بینالمللی مدیریت بحران، انتشار اطلاعات باید بر پایه سامانه فرماندهی حادثه (ICS) انجام گیرد؛ بهاین معنا که تنها یک سخنگوی واحد HSE منطقهای مسئول اعلام دادهها باشد تا از تضاد خبری و سردرگمی جلوگیری شود.
۴. بررسی محیطی و تأثیرات احتمالی
از آنجا که گاز کلر سنگینتر از هواست، احتمال تجمع آن در مناطق پایین یا کانالهای باز وجود دارد. تماس با رطوبت منجر به تشکیل اسید کلریدریک (HCl) میشود که میتواند خوردگی تجهیزات و تغییر ترکیب خاک را در پی داشته باشد. اقدامات پساحادثه باید شامل پایش غلظت کلر در شعاع حدود پانصد متر، نمونهبرداری از خاک و آب برای بررسی میزان کلراید، و ارزیابی خوردگی در سازههای مجاور باشد.
۵. راهکارها و اقدامات اصلاحی پیشنهادی
۱. بازآزمایش کامل مسیرهای تحت فشار و اتصالهای فلنجی در واحد کلرآلکالی.
۲. تشکیل سامانه ارتباطی یکپارچه میان واحدهای HSE مجتمعها و دفتر HSE منطقه ویژه.
۳. طراحی فرم استاندارد گزارش اضطراری شامل متغیرهایی مانند زمان، مکان، نوع گاز، و تعداد مصدومان.
۴. انتشار گزارش نهایی پساحادثه با تأیید مشترک سه نهاد یادشده برای جلوگیری از تناقض آتی.
۵. آموزش مجدد کارکنان درباره واکنش ایمن در برابر نشتی کلر و استفاده از ماسکهای فیلتردار مخصوص این گاز.
۶. جمعبندی و پیامدها
حادثه نشت گاز کلر سیزدهم آبان ماهشهر، هرچند از نظر گستردگی محدود گزارش شده، اما اختلاف آشکار در اطلاعیههای رسمی، ضعف ساختاری در نظام هماهنگ اطلاعرسانی صنعتی را برجسته کرده است. چنین ناهماهنگیهایی در روند پاسخ اضطراری میتواند در رخدادهای بزرگتر—نظیر انفجار یا آتشسوزی گسترده—منجر به اشتباههای مدیریتی و افزایش تلفات انسانی شود.
به گفته کارشناسان ایمنی، سه اصل اصلی باید در اینگونه رخدادها رعایت شود:
- وجود مرجع واحد برای اطلاعرسانی رسمی،
- آموزش منظم نیروهای خط تولید در پروتکلهای تخلیه اضطراری،
- ثبت بدون تأخیر دادههای دقیق مربوط به زمان، مکان، و تعداد مصدومان.
- نویسنده:شرکت مهندسی دیباگستران صنعت
