جهش شتابان علم و فناوری در ایران؛ از صدرنشینی جهانی تا تبدیل دانش به ثروت

رئیس دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله با اشاره به شتاب کم‌سابقه رشد علمی کشور گفت: ایران در سال‌های اخیر از نظر سرعت افزایش تولیدات علمی، در جایگاه نخست جهان قرار گرفته و این روند، اگر با رویکرد کاربردی همراه شود، می‌تواند به خلق ثروت و اقتدار ملی منجر شود.

به گزارش خبرنگار مهر، حسن ابوالقاسمی رئیس دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله، در پانزدهمین جشنواره تحقیقات و فناوری باقرالعلوم که در این دانشگاه برگزار شد، با بررسی وضعیت پژوهش و فناوری کشور اظهار کرد: ارزیابی‌های معتبر بین‌المللی نشان می‌دهد جمهوری اسلامی ایران طی سال‌های گذشته، سریع‌ترین نرخ رشد تولیدات علمی را در جهان تجربه کرده است؛ دستاوردی ارزشمند که در عین حال این پرسش مهم را مطرح می‌کند که چه میزان از این تولیدات به خلق ثروت و توسعه اقتصادی منجر شده است.

وی افزود: بخشی از این فعالیت‌های علمی به‌صورت مستقیم به تولید ثروت انجامیده و موجب شکل‌گیری شرکت‌های بزرگ و اثرگذار فناورانه شده است. بسیاری از این شرکت‌ها در نقطه آغاز فاقد زیرساخت‌های لازم بودند، اما با حمایت‌های هدفمند و برنامه‌ریزی‌شده توانستند به بازیگران مهم عرصه فناوری تبدیل شوند و نقش مؤثری در اقتصاد دانش‌بنیان ایفا کنند.

رئیس دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله با اشاره به مزیت‌های رقابتی کشور در حوزه زیست‌فناوری تأکید کرد: وفور نیروی انسانی جوان و متخصص در مقاطع مختلف زمانی، زمینه توسعه سریع فناوری را فراهم کرد و همین سرمایه انسانی، پشتوانه‌ای مهم برای شکل‌گیری قدرت در حوزه‌هایی همچون صنایع دفاعی و تقویت امنیت ملی شد؛ روندی که به افزایش استقلال کشور و کاهش وابستگی به خارج انجامیده است.

ابوالقاسمی در ادامه به دستاوردهای حوزه سلامت اشاره کرد و گفت: بخش قابل‌توجهی از داروها و تجهیزات پزشکی موردنیاز کشور با تکیه بر توان داخلی تأمین شده است. دانشگاه‌های مأموریت‌محور نیز با تمرکز بر پاسخ به نیازهای ملی، به‌ویژه در تأمین نیروی انسانی متخصص و پشتیبانی از نظام سلامت، نقش کلیدی ایفا کرده‌اند. در دوران همه‌گیری کرونا، حتی مراکز درمانی با ماهیت نظامی، بیش از ۵۰ درصد ظرفیت بیمارستانی خود را در اختیار مردم قرار دادند و همزمان، فعالیت‌های تحقیقاتی بدون وقفه ادامه یافت.

وی یکی از مهم‌ترین نمونه‌های موفق پیوند علم و فناوری را تولید واکسن نورا دانست و تصریح کرد: این واکسن به‌عنوان یکی از بهترین واکسن‌های تولید داخل معرفی شد و علاوه بر ارتقای سلامت عمومی، یک مجموعه فناورانه در آستانه ورشکستگی را احیا کرد. منابع مالی حاصل از این پروژه، هزینه‌های تحقیقات صنعتی، تأمین ارز و تجهیز آزمایشگاه‌ها را پوشش داد و به‌روشنی نشان داد که تبدیل دانش به ثروت، امری عملی و دست‌یافتنی است.

رئیس دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله با تأکید بر اهمیت دیپلماسی علمی خاطرنشان کرد: در سطح جهانی، علم به‌طور فزاینده‌ای با تحولات سیاسی و بین‌المللی گره خورده است. محدودسازی انتشار مقالات، بازپس‌گیری آثار علمی و استفاده ابزاری از علم به‌عنوان اهرم قدرت، بیانگر رقابت شدید علمی در سطح بین‌الملل است. در این میان، هوش مصنوعی به‌عنوان فناوری آینده، اهمیتی راهبردی دارد و بی‌توجهی به آن می‌تواند زمینه‌ساز محدودیت‌ها و تحریم‌های فناورانه شود.

وی با اشاره به مسئولیت‌های انسانی جامعه علمی افزود: رسیدگی به پیامدهای بحران‌های انسانی نیز در دستور کار قرار گرفته است؛ به‌گونه‌ای که در جریان درمان مجروحان جنگی، بیش از پنج هزار نفر شامل زنان، کودکان و بیماران مورد رسیدگی قرار گرفتند و حدود ۵۰۰ بیمار در مراکز درمانی خدمات تخصصی دریافت کردند. مرحله بعدی این اقدامات، مستندسازی و انتشار علمی آن‌ها برای مقابله با روایت‌های نادرست و ثبت واقعیت‌ها در مجامع علمی است.

ابوالقاسمی در پایان با اشاره به رونمایی از اطلس‌های تخصصی و پاسخ علمی به مقالات جهت‌دار گفت: تجربه مقابله با انتشار مطالب نادرست درباره مدیریت کرونا نشان داد که حضور فعال و مسئولانه جامعه علمی می‌تواند مانع تحریف واقعیت‌ها شود. در مجموع، تمرکز بر تحقیقات کاربردی، توسعه فناوری‌های راهبردی و تقویت دیپلماسی علمی، مسیر هم‌زمان تولید علم، خلق ثروت و افزایش اقتدار ملی را هموار می‌کند.