صنعت در سکوت ایمن: ضرورت کنترل صدا و بهداشت هوای فشرده در محیطهای کاری
کنترل صدا و ایمنی و بهداشت هوای فشرده در صنعت؛ صیانت از نیروی انسانی در عصر فناوری
در دنیای امروز که صنعت با شتابی بیسابقه به سوی اتوماسیون، تولید هوشمند و بهرهگیری از فناوریهای نوین در حرکت است، موضوع ایمنی و بهداشت شغلی بهویژه در حوزههای پرریسک، جایگاهی تعیینکننده در پایداری تولید و سلامت نیروی کار دارد. یکی از محورهای کمتر دیدهشده اما حیاتی در این میان، کنترل صدا و بهداشت هوای فشرده در محیطهای صنعتی است؛ مؤلفهای که حفظ سلامت جسمی، روانی و حتی خلاقیت نیروی انسانی را در گرو خود دارد.
آلودگی صوتی؛ دشمن خاموش محیطهای صنعتی
صدا در صنعت، پدیدهای اجتنابناپذیر است. از کمپرسورها و موتورهای بزرگ گرفته تا ابزارهای پنوماتیکی، جرثقیلها و خطوط تولید تماماتوماتیک، هر یک منبعی بالقوه از آلودگی صوتی محسوب میشوند. وقتی شدت این صداها از حد مجاز فراتر رود — که در مقررات ملی معمولاً ۸۵ دسیبل برای هشت ساعت کار روزانه تعیین شده — آسیبهای جسمی و روانی اجتنابناپذیر میگردد.
مطالعات اخیر مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت فنی و بهداشت کار نشان میدهد که حدود ۴۰ درصد از شاغلان در صنایع فلزی، خودروسازی و سیمان در معرض سطوحی از صدا قرار دارند که در درازمدت منجر به کاهش شنوایی غیرقابل بازگشت میشود. اما تأثیرات منفی تنها به بعد فیزیولوژیکی محدود نیست؛ افزایش سطح استرس، تحریکپذیری عصبی، اختلال تمرکز، بالا رفتن نرخ حوادث شغلی و حتی افت بهرهوری از پیامدهای مستقیم محیطهای پرصداست.
کارشناسان ایمنی معتقدند کاهش صدا باید پیش از هر چیز از منابع تولید آغاز شود: انتخاب تجهیزات کمصداتر، استفاده از پایههای لرزهگیر، نصب محفظههای عایق صدا، و بازبینی مداوم در خطوط انتقال هوا برای جلوگیری از نشت، از جمله راهکارهای مؤثر مهندسی محسوب میشوند. در گام بعد، تدوین نقشه صدای محیط کار، تعیین نواحی پرخطر، و الزام کارگران به استفاده از گوشیهای ضدصدا از الزامات قانونی و اخلاقی هر واحد تولیدی است.
دکتر امیر صابرت محمدی، کارشناس ارشد ایمنی صنعتی، در گفتوگویی اختصاصی اظهار داشت:
«صدا همانند دود یا گرما قابلدیدن نیست، و همین نامرئی بودنش خطر آن را چند برابر میکند. اگر امروز گوش کارخانه را نجات ندهیم، فردا گوش کارگران را از دست دادهایم.»
هوای فشرده؛ رفیق کار یا تهدید پنهان سلامت؟
هوای فشرده، در اغلب واحدهای صنعتی، حکم خون در جریان سیستم تولید را دارد؛ از راهاندازی خطوط بستهبندی و کنترل ابزار پنوماتیکی گرفته تا فرآیندهای رنگکاری، جوشکاری و جتهوایی برای نظافت دستگاهها. اما همین منبع توان، اگر بدون کنترل و تصفیه صحیح مورد استفاده قرار گیرد، میتواند حامل آلایندههایی باشد که در نهایت به سلامت انسان و کیفیت محصولات آسیب جدی وارد کند.
هوای فشرده در مسیر خود ممکن است دارای ذرات روغن، بخارات شیمیایی، آب، زنگ فلز، باکتریها و گردوغبارهای معلق باشد. نبود سامانههای فیلتراسیون چندمرحلهای، رطوبتگیر مناسب و یا خط لولههای خشک و عاری از خوردگی، زمینه را برای انتشار این آلایندهها در فضای کار فراهم میکند. نتایج یک مطالعه میدانی در صنایع غذایی نشان داد در برخی خطوط بستهبندی، تراکم ذرات معلق در هوای فشرده تا پنج برابر حد مجاز استاندارد ISO 8573 بوده است؛ وضعیتی که نه تنها دستگاهها را دچار فرسودگی میکند بلکه در تماس مستقیم با مواد خوراکی، سلامت مصرفکنندگان را نیز تهدید میسازد.
از دیدگاه بهداشت صنعتی، هر سیستم هوای فشرده باید مجهز به سه مرحله تصفیه شامل فیلتر ذرات درشت، فیلتر میکرو و خشککن نهایی باشد. نظارت دورهای بر کیفیت هوای خروجی، شستوشوی مخازن، و تعویض منظم فیلترها ضروری است. همچنین، طراحی مسیرهای انتقال هوا به شکلی که طولانی، پرپیچ و بدون شیب تخلیه نباشند، از تجمع رطوبت و رشد میکروارگانیسمها پیشگیری میکند.
استانداردها و نظارت قانونی
در سطح ملی، مقررات مربوط به کنترل صدا و بهداشت هوای فشرده در بندهای مختلف آییننامه حفاظت فنی در برابر صدا و آییننامه وسایل تحت فشار ابلاغشده توسط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی آمده است. بر اساس این مقررات، کارفرمایان موظفاند سنجش و پایش سالانه صدا و کیفیت هوای فشرده را انجام دهند و گزارش آن را در پرونده بهداشت حرفهای کارگاه ثبت کنند. نادیده گرفتن این الزامات، طبق ماده ۹۵ قانون کار، تخلف آشکار محسوب میشود و میتواند منجر به تعلیق مجوز بهرهبرداری گردد.
از سوی دیگر، واحدهای HSE موظفاند برنامههای آموزشی منظم برای آشنایی کارکنان با خطرات ناشی از صدا و روشهای ایمن استفاده از هوای فشرده برگزار کنند. استفاده از تجهیزات حفاظت فردی، آشنایی با حدود مجاز تماس، و گزارشدهی بهموقع نشتها، بخشی از فرهنگ ایمنی سازمانیافتهای است که امروزه شاخص بلوغ ایمنی واحدهای صنعتی تلقی میشود.
ایمنی؛ سرمایهای برای تداوم تولید پایدار
در نهایت باید یادآور شد که کنترل صدا و بهداشت هوای فشرده نه صرفاً اقدامی برای رعایت مقررات، بلکه سرمایهگذاری در سلامت انسانها و تداوم تولید پایدار است. انسانی که در محیطی سالم، کمصدا و پاکیزه کار میکند، احتمال بروز خطا، خستگی یا حادثه برایش کاهش مییابد و بازده کاریاش افزایش مییابد.
در جهانی که صنایع پیشرفته به سمت تولید سبز و پایدار حرکت میکنند، کشور ما نیز باید بیش از پیش فرهنگ «ایمنی به مثابه ارزش» را جایگزین نگاه هزینهمحور نماید. همانطور که فناوری سرمایهی سختافزاری هر سازمان است، نیروی انسانی سالم و آگاه سرمایهی نرمافزاری آن به شمار میآید؛ سرمایهای که تنها با کنترل مستمر، آموزش و تعهد اخلاقی میتوان از آن پاسداری کرد.
نویسنده:شرکت مهندسی دیباگستران صنعت
