هفته جهانی آگاهی از مقاومت ضدمیکروبی ۲۰۲۵
هفته جهانی آگاهی از مقاومت ضدمیکروبی ۲۰۲۵ خواستار تبدیل تعهدات سیاسی به اقدامات نجاتبخش است
خلاصه
با نزدیک شدن هفته جهانی آگاهی از مقاومت ضدمیکروبی (۱۸ تا ۲۴ نوامبر ۲۰۲۵)، سازمان جهانی بهداشت (WHO) بههمراه شرکای چهارجانبه خود (FAO/UNEP/WOAH) بهطور جدی از کشورها میخواهند که تعهدات سیاسی سطح بالا، بهویژه آنهایی که در نشست عالی ۲۰۲۴ مجمع عمومی سازمان ملل متحد مطرح شد، را به اقدامات ملموس، پاسخگو و نجاتبخش تبدیل کنند. شعار امسال، «اکنون عمل کنیم: حالمان را حفظ کنیم، آیندهمان را ایمن سازیم» (Act Now: Protect Our Present, Secure Our Future)، بر دستاوردهای آن نشست و بیانیه سیاسی حاصل از آن بنا شده است. این کمپین بر محورهایی چون تقویت سامانههای پایش و دادهها، تضمین دسترسی عادلانه به دارو و ابزارهای تشخیص باکیفیت، تحریک نوآوری پایدار در حوزه کشف دارو، و تقویت تابآوری نظامهای سلامت و غذا تمرکز دارد. این هفته فرصتی حیاتی برای تأکید مجدد بر رویکرد «یک سلامت» (One Health) در مبارزه با این تهدید چندوجهی است.
متن خبر
مقاومت ضدمیکروبی (Antimicrobial Resistance, AMR) بهعنوان یکی از بزرگترین تهدیدات بهداشت عمومی قرن بیست و یکم، دستاوردهای پزشکی مدرن، سلامت انسان، حیوان و گیاه و نیز پایداری اکوسیستمها را بهطور بنیادین به چالش میکشد. آنتیبیوتیکها، که روزگاری سنگ بنای درمان عفونتهای باکتریایی رایج محسوب میشدند، بهسرعت در حال از دست دادن کارایی خود هستند. این پدیده ناشی از مصرف نادرست و گسترده آنتیبیوتیکها در بخشهای مختلف است.
برآوردهای بینالمللی، که توسط مطالعات پیشگامانهای نظیر مطالعه بار جهانی مقاومت دارویی (منتشرشده در مجله Lancet در سال ۲۰۲۲) پشتیبانی میشود، نشان میدهند که AMR سالانه مستقیماً مسئول حداقل ۱.۲۷ میلیون مرگ در سراسر جهان است و با تخمینهای محافظهکارانه، منجر به چندین میلیون مرگ اضافی مرتبط میشود. این ارقام، بار سنگین اقتصادی و اجتماعی ناشی از طولانیتر شدن دوره بیماری، افزایش نیاز به مراقبتهای پیچیده و از دست رفتن بهرهوری نیروی کار را نمایان میسازند.
با فرارسیدن هفته جهانی آگاهی از AMR (۱۸ تا ۲۴ نوامبر ۲۰۲۵)، سازمان جهانی بهداشت (WHO) و شرکای اصلی خود در چارچوب چهارجانبه AMR (شامل سازمان جهانی خواربار و کشاورزی (FAO)، برنامه محیط زیست سازمان ملل (UNEP) و سازمان جهانی بهداشت دام (WOAH))، از همه دولتها، نهادهای علمی، بخش خصوصی و جوامع میخواهند که تعهدات اعلامشده در سطح جهانی را به مداخلات عملی، قابل اندازهگیری و فوری تبدیل کنند.
شعار محوری امسال، «اکنون عمل کنیم: حالمان را حفظ کنیم، آیندهمان را ایمن سازیم»، مستقیماً پیامی روشن از نشست عالی ۲۰۲۴ مجمع عمومی سازمان ملل متحد در مورد AMR را منعکس میکند که بر ضرورت اقدام جهانی هماهنگ و سرمایهگذاری بلندمدت مبتنی بر رویکرد «یک سلامت» تأکید داشت.
دیدگاه رهبران
دکتر ایوان هوتین، مدیر بخش مقاومت ضدمیکروبی در WHO، اظهار داشت: «فارغ از مرزها، تمام کشورها در خط مقدم مبارزه با مقاومت ضدمیکروبی قرار دارند. پاتوژنهای مقاوم به دارو در همه محیطها، از مراکز درمانی تا زنجیرههای تأمین مواد غذایی، در حال گسترشاند. هرگونه ناکامی در تأمین دسترسی عادلانه به پیشگیری، تشخیص بهموقع و درمان مناسب، بهطور مستقیم احتمال ابتلا و مرگومیر ناشی از عفونتهای مقاوم را افزایش میدهد. هفته جهانی آگاهی از AMR یادآور فوری مسئولیت مشترک ماست: ما باید امروز برای حفاظت از اثربخشی این دسته حیاتی از داروها برای خود و نسلهای آینده اقدام کنیم.»
چرا اقدام فوری ضروری است؟ پیامدهای چندوجهی AMR
تهدید AMR ماهیتی فراگیر دارد و در سطح جهانی، ملی و محلی بر جوامع تأثیر میگذارد:
گسترش جهانی و مرزناپذیری: AMR یک مشکل محلی نیست. انتقال میکروبهای مقاوم از طریق مهاجرت انسانها و حیوانات، تبادل تجاری مواد غذایی، و انتشار در محیط زیست (آب و خاک) تضمین میکند که اقدامات ضعیف در یک نقطه بر کل شبکه جهانی تأثیر میگذارد.
افزایش بار بالینی و اقتصادی: درمان عفونتهای مقاوم معمولاً نیاز به مصرف آنتیبیوتیکهای با طیف وسیعتر (که اغلب سمیتر و گرانترند)، بستری طولانیمدت در بیمارستان، و افزایش خطر عوارض ثانویه دارد. این امر هم بار مراقبتهای پزشکی را افزایش میدهد و هم منجر به ورشکستگیهای مالی مرتبط با سلامت میشود.
تشدید نابرابریهای بهداشتی: شکافهای عمیق در دسترسی به تشخیص سریع و دقیق و همچنین دسترسی محدود به آنتیبیوتیکهای استاندارد و باکیفیت، بهویژه در کشورهای کمدرآمد و با درآمد متوسط، گسترش مقاومت را تسریع میکند. جایی که داروهای اصلی در دسترس نیستند، پزشکان مجبور به استفاده از جایگزینهای ناکارآمدتر میشوند.
محورهای اقدام کلیدی: تبدیل تعهدات به واقعیت
برنامه اقدام هفته جهانی ۲۰۲۵ مستقیماً بر تعهدات مندرج در بیانیه سیاسی نشست عالی ۲۰۲۴ سازمان ملل در مورد AMR متمرکز است و بر اجرای عملی راهبردهای جهانی تأکید دارد:
۱) تقویت پایش، نظارت و جمعآوری دادهها
حکمرانی مؤثر بر AMR نیازمند دادههای قابل اعتماد است. اقدامات باید شامل موارد زیر باشد:
گسترش GLASS: حمایت از کشورها برای مشارکت کامل و بهموقع در سامانه جهانی پایش مقاومت ضدمیکروبی سازمان جهانی بهداشت (GLASS)، بهویژه در بخشهای سلامت انسان، دام و کشاورزی.
استانداردسازی دادهها: تضمین کیفیت، قابلیت مقایسه و تبادل منظم دادهها در سطح ملی و بینالمللی.
پایش زیستمحیطی: بهکارگیری پایش فاضلاب شهری و محیطی بهعنوان ابزاری مکمل و زودتر از موعد برای شناسایی و رصد روندهای نوظهور مقاومت در جوامع.
۲) تضمین دسترسی و کیفیت محصولات
اثربخشی آنتیبیوتیکها تنها با مصرف صحیح آنها تضمین میشود، که این امر مستلزم دسترسی همزمان به موارد زیر است:
دسترسی برابر: ارتقای ظرفیت تولید و توزیع داروهای ضدمیکروبی ضروری باکیفیت و مقرونبهصرفه، با تمرکز بر لیست داروهای ضروری سازمان جهانی بهداشت.
مدیریت مصرف (Stewardship): اجرای کامل و نظارت بر طبقهبندی AWaRe (Access, Watch, Reserve) برای راهنمایی مصرفکنندگان و ارائهدهندگان مراقبتهای بهداشتی در مورد انتخاب آنتیبیوتیکها. هدف این است که مصرف داروهای دسته “Reserve” به حداقل برسد.
تشخیص سریع و مقرونبهصرفه: سرمایهگذاری در توسعه و استقرار شبکههای تشخیص سریع (Rapid Diagnostics Tests, RDTs) در تمام سطوح مراقبتهای بهداشتی، بهویژه در خط مقدم، تا مصرف آنتیبیوتیکها بر اساس تشخیص دقیق صورت گیرد.
۳) تحریک نوآوری پایدار و مدلهای مالی جدید
بازار فعلی برای توسعه آنتیبیوتیکهای جدید ناکارآمد است. اقدامات باید بر شکستن این چرخه تمرکز کند:
تنوع در ابزارهای درمانی: حمایت قوی از پژوهش و توسعه (R&D) نه تنها برای آنتیبیوتیکهای نوین، بلکه برای جایگزینهای غیرآنتیبیوتیکی مانند فتاویروسها (Phage Therapy)، واکسنها، و آنتیبادیهای مونوکلونال.
مدلهای انگیزشی: پیادهسازی مدلهای تأمین مالی پایدار و غیرمبتنی بر حجم فروش، مانند مدل «اشتراک» (Subscription Model) که توسط برخی کشورها آزمایش میشود. این مدلها نوآوری را تشویق میکنند بدون آنکه مصرف بیرویه دارو را در پی داشته باشند.
حمایت از ابتکارات جهانی: تقویت مشارکت با سازمانهایی مانند GARDP (Global Antibiotic Research and Development Partnership) و CARB-X برای تسریع مراحل پیشبالینی و بالینی داروهای جدید.
۴) تابآوری نظامهای سلامت و غذا (رویکرد یک سلامت)
اقدامات باید از بیمارستانها فراتر رفته و به سیستمهای تولید غذا و محیط زیست گسترش یابد:
کنترل عفونت (IPC): استقرار کامل برنامههای سرپرستی ضدمیکروبی (Antimicrobial Stewardship) در تمام موسسات بهداشتی و اجرای دقیق پروتکلهای پیشگیری و کنترل عفونت برای کاهش نیاز به آنتیبیوتیکها.
واکسیناسیون: تقویت پوشش واکسیناسیون بهعنوان یک استراتژی کلیدی برای کاهش بار عفونتهای باکتریایی و ویروسی که نیاز به درمان آنتیبیوتیکی دارند.
بهداشت دام و محیط زیست: اجرای قاطع استانداردهای بینالمللی برای استفاده مسئولانه از داروهای دامپزشکی (ممنوعیت استفاده پیشگیرانه در دامهای سالم) و توسعه زیرساختهای مدیریت پایدار پسماندها، بهویژه در مزارع صنعتی و تأسیسات دارویی.
اقدام بینبخشی و مشارکت جامعهمحور
AMR یک چالش چندبعدی است که نیاز به یک پاسخ چندبخشی دارد. موفقیت در مبارزه با آن مستلزم مشارکت فعال همه ذینفعان است:
همکاریهای متقابل: ایجاد سازوکارهای دائمی برای همکاری بین سیاستگذاران بهداشت عمومی، متخصصان سلامت حیوانات، کشاورزان، کارشناسان محیط زیست، و سازمانهای جامعه مدنی.
آموزش عمومی: برگزاری کمپینهای آموزشی هدفمند برای تقویت درک عمومی از زمان مناسب استفاده از آنتیبیوتیکها. آموزش باید شامل مصرفکنندگان، پزشکان، دامپزشکان و کشاورزان باشد.
مسئولیتپذیری در زنجیره تأمین: تشویق صنایع تولیدکننده مواد غذایی به پذیرش روشهای پایدار مدیریت دام و کاهش استفاده از عوامل محرک رشد و پیشگیری شیمیایی.
اهداف عملیاتی کمپین هفته جهانی ۲۰۲۵
کمپین امسال چندین هدف مشخص را دنبال میکند تا اطمینان حاصل شود که تعهدات سیاسی به نتایج ملموس منجر میشوند:
افزایش آگاهی و درک: افزایش دانش عمومی درباره پیامدهای AMR و نقش فردی در محافظت از آنتیبیوتیکها.
ترویج اقدام جهانی: تشویق دولتها به تدوین و تأمین مالی برنامههای عمل ملی AMR (National Action Plans, NAPs) که بهطور مؤثر در حال اجرا باشند.
پیگیری مصوبات: اطمینان از اینکه دولتها گزارشهای پیشرفت خود را در راستای قطعنامههای مجمع جهانی سلامت (WHA)، بیانیه سیاسی نشست عالی ۲۰۲۴ سازمان ملل و توصیههای کنفرانسهای وزارتی پیشین ارائه میدهند.
نقش سازمانهای چهارجانبه AMR
سازمانهای FAO، UNEP، WHO و WOAH از طریق چارچوب همکاری چهارجانبه AMR، متعهد به پشتیبانی عملی از کشورها هستند. این حمایت شامل ارائه منابع آموزشی بهروز، ابزارهای فنی (مانند چارچوبهای پایش) و تسهیل تبادل تجربیات موفق از طریق وبسایت رسمی کمپین و رویدادهای هماهنگ منطقهای و جهانی است. تمرکز اصلی بر این است که اطمینان حاصل شود هر کشور، صرفنظر از سطح توسعه، به ابزارهای لازم برای اجرای NAPs خود دسترسی دارد.
جمعبندی
حفظ اثربخشی داروهای ضدمیکروبی یک سرمایهگذاری مشترک در سلامت جهانی و توسعه پایدار است. هفته جهانی آگاهی از AMR ۲۰۲۵ فراخوانی قاطع است: زمان گفتوگو گذشته است؛ اکنون زمان اقدام فوری، سرمایهگذاری پایدار و پذیرش مسئولیتپذیری مشترک برای ساختن جهانی سالمتر و مقاومتر در برابر این تهدید خاموش است.
ترجمه و ویرایش :شرکت مهندسی دیباگستران صنعت
