خطر ریزگردها از آلودگی سوخت های فسیلی جدی تر شده است

رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، خطر ریزگردها را از آلودگی سوخت های فسیلی جدی تر دانست و افزود: ذرات ریز معلق در هوا می توانند آلودگی ها و سموم مناطق مختلف را منتقل و انسانها را بیمار و اکوسیستم را نابود کنند.

خسرو صادق نیت روز شنبه در گفت و گوی تفصیلی با خبرنگار سلامت ایرنا، به تشریح خطرات ناشی از آلودگی هوا در فصول مختلف سال پرداخت.
به گفته وی، آلودگی های ناشی از سوخت های فسیلی در یکی دو سال اخیر با توجه به اصلاح نوع بنزین کمتر شده و اکنون خطر شماره یک نیست.
وی تصریح می کند، مسئله ای که امروز سلامت مردم و اکوسیستم را بطور جدی تهدید می کند، ریزگردها و ذرات ریزی است که با منشاء داخلی و خارجی به علت خشکسالی افزایش یافته اند و انواع سموم، مواد شیمیایی یا نمکی را منتقل می کنند.
صادق نیت می افزاید، اثرات مخرب ریزگردها فوری نیست و بیماری های ناشی از ریزگردها طی زمان آشکار می شوند، بنابراین اکنون و در کوتاه مدت نمی توان برآورد دقیقی از عوارض آنها ارائه کرد.
رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت، خطرناکترین ریزگردها را ذرات معلق کوچکتر از 2.5 میکرون(PM2.5) معرفی می کند که به گفته وی تا عمق ریه نفوذ کرده و سمومی را که حامل آن هستند، وارد خون انسان می کنند.
متن کامل گفت وگوی خبرنگار ایرنا با خسرو صادق نیت رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بدین شرح است:

** آلودگی هوا مسئله ای است که سالهاست در ایران وجود دارد اما نوع و شدت آن در سال های مختلف تغییر می کند، اکنون چه نوع آلودگی هایی خطر اصلی تهدید کننده سلامت مردم است؟

- آلودگی هوا همواره یکی از مباحث مهم در حوزه سلامت است، واقعیت این است که وضعیت آلودگی هوا نسبت به گذشته تغییر کرده، در سالهای گذشته مهمترین آلودگی که دغدغه بود، آلودگی های ناشی از سوختهای فسیلی بود و این نوع سوختها بودند که آلودگی اصلی را ایجاد می کردند به خاطر همین هم تمرکز اصلی روی وسایل نقلیه و سوختهای خانگی و صنعتی بود که بویژه در فصول سرد سال همراه با وارونگی هوا تشدید می شد.
اما اکنون مسئله ریزگردها بسیار مهمتر شده و موضوع آلودگی ناشی از سوختهای فسیلی را تحت شعاع قرار داده است. اکنون معضل ریزگردها جدی تر است و حتی در فصول غیر سرد نیز تهدید جدی برای سلامت مردم محسوب می شود.
البته این مسئله ای است که کنترل و مدیریت آن تا حد زیادی فرابخشی است و حتی به مسائل خارج از کشور و امور بین المللی نیز مربوط است، علاوه بر آن موضوع تغییرات اقلیمی، آب و هوایی، پدیده افزایش خشکسالی، کاهش رطوبت و آب های سطحی و افزایش زمین های خشک مسائلی هستند که می توانند میزان ریزگردها را افزایش دهند.
و بخصوص منشاء خارجی این ریزگردها به این مسئله دامن زده است.
بنابراین اکنون نگرانی مسئولان فقط نگرانی ناشی از آلودگی های سوختهای فسیلی فصل زمستان نیست، بویژه اینکه کیفیت سوخت خودروها ارتقای نسبی پیدا کرده و تا حدی مدیریت شده و از این نظر نسبت به سالهای گذشته وضعیت مطلوب تری داریم.

** چه شاخصی دارید که ثابت کند، وضعیت آلودگی های ناشی از سوختهای فسیلی نسبت به گذشته بهتر شده است؟

- اندازه گیری آلاینده های محیطی بطور مرتبط در دستگاه های مختلف انجام می شود، البته از نظر وسایل سنجش در سالهای گذشته نواقص زیادی داشته ایم، کمبودهای زیادی از نظر دستگاه های سنجش آلودگی هوا وجود داشته که برخی از این نواقص اکنون رفع شده اما در هر صورت به علت نقص، کمبود و خرابی این دستگاه ها در چند سال گذشته، اکنون امکان مقایسه شاخص های آلودگی ها را که به خصوص در شهرهای بزرگ مسئله ساز هستند، نداریم.
در تهران علاوه بر سازمان محیط زیست، سازمانی نیز زیر نظر شهرداری، این آلودگی ها سنجش و ثبت می کند و در مجموع داده هایی که اکنون وجود دارد، نشان می دهد که آلودگی های فسیلی در چند سال اخیر نسبت به گذشته کمتر شده است.
وزارت بهداشت از آمار و داده های دستگاه های دیگر استفاده می کند، تهیه و تامین این شاخص ها برعهده دستگاه های مرتبط دیگر است.

** اینکه می گویید عوارض آلاینده های فسیلی کمتر شده، احتمالا اشاره شما به تغییر نوع بنزین است که در سالهای اخیر با جایگزینی بنزین یورو 4 در شهرهای بزرگ انجام شد. با این اقدام میزان آلودگی های گازی و ذرات معلق ناشی از این نوع سوختها چقدر تغییر کرده است؟

- همه این آمارها وجود دارد و اگر خواستید، ریز آن را در اختیار شما می گذاریم، البته برای مقایسه باید منطقه، مکان و زمان را هم در نظر گرفت اما مشکل اساسی که در سالهای گذشته داشتیم این بوده که به خصوص در سالهایی که آلودگی هوای بالا را در شهرهای بزرگ تجربه می کردیم، اغلب دستگاه های سنجش آلودگی هوا مشکل داشتند.

** منظورتان دستگاه های کدام ارگانهاست؟

- ارگانهای مختلفی این دستگاه ها را دارند، به هر حال در وزارت بهداشت دستگاه سنجش آلودگی هوا نداریم، اما دستگاه های ارگانهایی که باید به اطلاعات آنها استناد کنیم در آن سالها یا خراب بودند یا اصلا وجود نداشتند و به خاطر مشکلات کشور، امکان تعمیر، اصلاح و جایگزینی آنها هم بسیار محدود بود، به همین خاطر خیلی از داده های ضروری را از دست داده ایم و در اختیار نداریم و امکان مقایسه دقیق وجود ندارد.
البته می توانیم تغییرات را احساس کنیم اما آنچه می تواند مبنا قرار گیرد، سنجش های علمی است که در سال های گذشته نقایص جدی داشتند.

** بیشتر نقص دستگاه ها در کدام ارگانها بوده است؟ شهرداری یا محیط زیست؟

- از خود آنها بپرسید. مطالعات علمی در حال انجام است و نواقص و دستگاه های سنجش که دچار مشکل شده بودند، مشخص می شوند. برخی از این مطالعات در دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران در حال انجام است.

** زمستان در راه است. نگرانی اصلی از آلودگی های فصل زمستان چیست؟ به نظر می رسد هنوز آلودگی ناشی از سوختهای فسیلی اعم از آلودگی های گازی و ذرات PM2.5 و PM10 (ذرات ریز کوچکتر از 2.5 و 10 میکرون) در فصل زمستان از ریزگردها بیشتر و مخرب تر است؟

- نه وقتی از ریزگردها صحبت می کنیم، ذرات PM2.5 و PM10 را نیز شامل می شود. ریزگردها با توجه به اینکه منشاءهای متفاوتی دارند، می توانند آلودگی های مختلفی را منتقل کنند بنابراین باید نسبت به آنها حساسبت بیشتری داشته باشیم. باید تا جایی که می شود از به وجود آمدن آ نها پیشگیری کنیم اما اگر نتوانستیم به این ایده آ ل برسیم و این آ لودگی ها به حداقل نرسید، باید به مردم آگاهی دهیم که بتوانند خود را در مقابل این آلودگی ها محافظت کنند و سیستم هایی را باید طراحی کنیم که از میزان آسیب مردم بکاهد.

** تا جایی که می دانم ذرات ریز کوچکتر از 2.5 خطرناکتر هستند، این نوع ریزگردها چه خطراتی برای سلامت انسان دارند؟

- بله، ذرات PM2.5 یا همان ذرات معلق کوچکتر از 2.5 میکرون خطرناکتر هستند، چون می توانند از لایه های دستگاه تنفسی عبور و به اعماق ریه نفوذ کنند. ذرات بزرگتر اغلب در بین راههای هوایی جذب می شوند اما این ذرات وارد بافت ریه می شوند و اگر حامل آلاینده خاصی باشند آن را وارد خون می کنند که عوارض بسیار جدی بدنبال دارد.
برای همین شاخص PM2.5 شاخص بسیار مهمی است و اکنون وزارت بهداشت هم روی این شاخص متمرکز شده است.

** ذرات معلق PM2.5 یا PM10 حامل چه نوع آ لاینده های دیگری هستند، مثلا مواد رادیواکتیو هم در آنها وجود دارد؟ چه نوع مواد شیمیایی در آنها وجود دارد؟

- مواد رادیو اکتیو بیشتر در زمان جنگ با عراق مطرح بود اما اکنون بسته به اینکه منشاء این ذرات کجا باشد و از کدام منشا آزاد می شوند، این ذرات می توانند، حامل مواد متفاوتی باشند. ممکن است شاکله آنها مواد نفتی باشد یا در مناطق ایجاد شوند که سمومی در آن مناطق وجود داشته باشد یا جاییکه خاک آن جنبه های آلودگی نمکی دارد، در این صورت این ذرات معلق حامل نمک خواهند بود.

** اشاره شما احتمالاً به مسئله دریاچه ارومیه است که خشکی آن باعث افزایش میزان نمک در ریزگردهای آن منطقه شده و این ریزگردها می توانند به سلامت مردم و حتی کشاورزی آسیب بزند.

- بله، این خطر جدی است، ریزگردهای آن منطقه می توانند حامل غبارهای نمکی باشند و اگر این مسئله مدیریت نشود و نمک این منطقه آزاد شود، هم اثرات مخرب زیست محیطی خواهد داشت و هم بر سلامت مردم اثر مخرب می گذارد، همه این عوارض در حال بررسی است.
البته برخی اثرات این ریزگردها در سالهای بعد آشکار می شود، چون عوارض ریزگردها اغلب فوری نیست و به تدریح اثرات آن مشخص می شود، به همین علت بسیار مهم است که هر چه زودتر جلوی خشکسالی دریاچه ارومیه را بگیریم و میزان عوارض همین حدی که اکنون رخ داده را نیز به حداقل برسانیم.
خشکسالی دریاچه ارومیه اتفاق ناگواری است که عوارض زیادی به همراه خواهد داشت. هم عوارض انسانی و هم عوارض شدید برای کشاورزی و اکوسیستم دارد که بیشتر نواحی غرب و شمال غرب کشور را تحت تاثیر قرار می دهد. این مسئله اکنون دغذغه جدی وزارت بهداشت، سازمان محیط زیست و ارگان های مرتبط دیگر در کشور است.

** عمده منشاء ریزگردها در کشور ما داخلی است یا خارجی؟

- منشاء خیلی از ریزگردهایی که در ایران وجود دارد، خارجی است و از کشورهایی مثل عراق، اردن و حتی عربستان به ایران می آیند.

** مهمترین آسیب ناشی از این ریزگردها چیست؟

- بسته به اینکه از کدام منطقه می آید، آثار این ریزگردها متفاوت است، بیشترین ریزگردهایی که نگران آن هستیم، ریزگردهایی است که از مناطقی مثل سوریه، اردن و عربستان به ایران می آیند.

** بیشترین بار آلودگی این ریزگردها چیست؟

- محققان کشور در حال تحقیق روی این مسئله هستند که بدانند، منشاء و نوع آلایندگی این ریزگردها چیست و همچنان بطور دقیق نمی توانیم در این مورد گزارشی ارائه کنیم.